Skip to content

第二章 均匀物质的热力学性质

2.1 内能、焓、自由能和吉布斯函数的全微分

系统量 \((U,H,F,G)\)

状态参量 \((p,V,T,S)\)

由其中两个状态参量作为自由变量,另外两个作为恒定量,可以得到系统量的全微分

1 四个基本微分形式 U H F G(能量量纲)

定义式:

\[ \begin{gathered} dU=TdS-pdV \\ H\equiv U+pV \\ F\equiv U-TS \\ G\equiv U-TS+pV \end{gathered} \]

全微分式:

\[ \begin{gathered} dU=TdS-pdV \\ dF=-SdT-pdV \\ dH=TdS+Vdp \\ dG=-SdT+Vdp \end{gathered} \]

2 记忆方法

四式中第一式为热力学第一定律,应早就熟练记忆。剩余三个按照F H G依次排列,等号后面有两项,相较于第一式,第一次换第一项,第二次换第二项,第三次两项都换。换项时,无论是第一项换变元还是第二项换变元,都仅是将项内的两个物理量交换顺序加负号。

2.2 麦克斯韦关系及其简单应用

1 麦克斯韦关系的四个式子

\[ \begin{gathered} \text{由}dU=TdS-pdV\to\left(\frac{\partial T}{\partial V}\right)_{S}=-\left(\frac{\partial p}{\partial S}\right)_{V}; \\ \text{由}dH=TdS+Vdp\to\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{S}=\left(\frac{\partial V}{\partial S}\right)_{p}; \\ \text{由}dA=-SdT-pdV\to\left({\frac{\partial S}{\partial V}}\right)_{T}=\left({\frac{\partial p}{\partial T}}\right)_{V}; \\ \text{由} dG=-SdT+Vdp\rightarrow\left({\frac{\partial S}{\partial p}}\right)_{T}=-\left({\frac{\partial V}{\partial T}}\right)_{p}; \end{gathered} \]

2 记忆方法

alt text

记忆时:竖着比,第一列的偏微商等于第二列的偏微商;横着比,第一行的偏微商等于第二行的负偏微商。自己照着上面的表观察比对一下很容易就能记住。这个表也好记,横着看刚好是ps,TV,都具备英文含义。

3 作用

熵不好测量,可以将式子中有有关S的表达式全部替换。

于是:我们可以选择 \((p,V,T,S)\) 中的任意两个量作为自由变量,将 \((p,V,T,S)\) 或者其他量表示出来

4 麦克斯韦关系的推论

以T,V作为状态参量

\[ \mathrm{d}U=\begin{pmatrix}\frac{\partial U}{\partial T}\end{pmatrix}_V\mathrm{d}T+\begin{pmatrix}\frac{\partial U}{\partial V}\end{pmatrix}_T\mathrm{d}V \]
\[ \text{定容热容:}\quad C_V=(\frac{\partial U}{\partial T})_V=T(\frac{\partial S}{\partial T})_V \]
\[ \left(\frac{\partial U}{\partial V}\right)_T=T\left(\frac{\partial S}{\partial V}\right)_T-p \]
\[ \left(\frac{\partial U}{\partial V}\right)_T=T\left(\frac{\partial p}{\partial T}\right)_V-p \]

以T,p作为状态参量

\[ \mathrm{d}H=\begin{pmatrix}\frac{\partial H}{\partial T}\end{pmatrix}_p\mathrm{d}T+\begin{pmatrix}\frac{\partial H}{\partial p}\end{pmatrix}_T\mathrm{d}p \]
\[ \textbf{定压热容:}\quad C_P=(\frac{\partial H}{\partial T})_V=T(\frac{\partial S}{\partial T})_P \]

例:取 \((T,V)\) 表示 \(U\) 的全微分

例:取 \((T,p)\) 表示 \(H\) 的全微分

热容关系:

\[ C_V=(\frac{\partial U}{\partial T})_V \]
\[ C_P=(\frac{\partial H}{\partial T})_V \]

推导上面两例

\[ \begin{aligned}&\text{定容热容:}\quad C_V=(\frac{\partial U}{\partial T})_V=T(\frac{\partial S}{\partial T})_V\\&\textbf{定压热容:}\quad C_P=(\frac{\partial H}{\partial T})_V=T(\frac{\partial S}{\partial T})_P \end{aligned} \]

相减

\[ C_P-C_V=T(\frac{\partial p}{\partial T})_V(\frac{\partial V}{\partial T})_P \]

引入理想气体

\[ C_p - C_V = nR \]

一般情况,引入体胀系数和等温压缩系数

\[ \begin{aligned}&\alpha=\kappa_{T}\beta p.\\&C_{p}-C_{V}=T\cdot\beta p\cdot\alpha V=\alpha\beta pVT,or=\frac{\alpha^{2}VT}{\kappa_{T}}.\end{aligned} \]
  • 总结
\[ C_P=T(\frac{\partial S}{\partial T})_p,C_V=T(\frac{\partial S}{\partial T})_V \]
\[ C_P-C_V=T(\frac{\partial p}{\partial T})_V(\frac{\partial V}{\partial T})_P \]

alt text

alt text

理解

MW关系将不可测量量由可测量量表示出来。

可测量量: \(C_P,C_V,\alpha,\beta,\kappa_T\)

不可测量量:

2.3 气体的节流过程 绝热过程

对MW关系的两个应用

1 描述

管子用不导热的材料包着,管子中间有一个多孔塞或节流阀,多孔塞两边各维持着较高的压强p1和较低的压强p2,于是气体从高压的一边经多孔塞不断地流到低压的一边,并达到定常状态。这个过程称为节流过程。

alt text

2 数学描述

  • 研究对象:通过多孔塞的气体

  • 外界做功:\(p_1V_1-p_2V_2\)

  • 热力学第一定律:

\[ U_2-U_1=p_1V_1-p_2V_2 \]
  • 等焓过程:
\[ U_2+p_2V_2=U_1+p_1V_1 \]

3 焦汤系数

  • 定义:\(\mu=(\frac{\partial T}{\partial p})_H\)

  • 计算:

\[ \begin{aligned} &\bullet Choose(T,p)as state parameter,H=H(T,p) \\ &\bullet\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{H}\left(\frac{\partial p}{\partial H}\right)_{T}\left(\frac{\partial H}{\partial T}\right)_{p}=-1. \\ &\bullet\Rightarrow\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{H}=-\frac{1}{\left(\frac{\partial p}{\partial H}\right)_{T}\left(\frac{\partial H}{\partial T}\right)_{p}}=-\frac{\left(\frac{\partial H}{\partial p}\right)_{T}}{\left(\frac{\partial H}{\partial T}\right)_{p}}. \\ &\bullet\because C_{P}=\left(\frac{\partial H}{\partial T}\right)_{p},\left(\frac{\partial H}{\partial p}\right)_{T}=V-T\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}(2.2.10), \\ &\bullet\therefore\mu=\frac{1}{C_{p}}\left[T\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}-V\right] \end{aligned} \]
  • 结果:
\[ \mu=(\frac{\partial T}{\partial p})_H=\frac{V}{C_p}(T\alpha-1) \]
  • 理解

$\mu > 0 $,表示由p1到p2的降压过程,气体温度降低。

\(\mu < 0\),表示温度增加

可以作出节流过程气体的t-p图像:

alt text

其中的\(\mu=0\)线,可以由之得到t-p曲线作出。

  • 理想气体
\[ pV=nRT \]
\[ V = nRT/p \]
\[ \begin{aligned}&\alpha=\frac{1}{V}\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}=\frac{1}{V}\left(\frac{\partial(nRT/p)}{\partial T}\right)_{p}=\frac{1}{V}\frac{nR}{p}=\frac{1}{T},\\&\therefore\mu\equiv\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{H}=\frac{V}{C_{P}}(T\cdot\frac{1}{T}-1)=0,T\text{ doesn't change.}\end{aligned} \]

理想气体在节流前后温度不变

  • 实际气体
\[ p=\left(\frac{nRT}V\right)[1+\frac nVB(T)] \]
\[ V\simeq\frac{nRT}{p}\left[1+\frac{p}{RT}B\left(T\right)\right]=n\left(\frac{RT}{p}+B\right) \]
\[ \begin{aligned} &\alpha=\frac{1}{V}\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}=\frac{1}{V}\left.\frac{\partial\left[n\left(\frac{RT}{p}+B\right)\right]}{\partial T}\right|_{p} \\ &=\frac{nR}{V}\frac{V}{nRT\left[1+pB/\left(RT\right)\right]}+\frac{n}{V}\frac{dB}{dT} \\ &\simeq\frac{1}{T}\left(1-\frac{p}{RT}B\right)+\frac{n}{V}\frac{dB}{dT}. \end{aligned} \]
\[ \begin{gathered} \therefore\mu=\frac{V}{C_{p}}\left(T\alpha-1\right)=\frac{V}{C_{p}}\left(1-\frac{p}{RT}B+\frac{nT}{V}\frac{\mathrm{d}B}{\mathrm{d}T}-1\right) \\ =\frac{V}{C_{p}}\left(-\frac{p}{RT}B+\frac{nT}{V}\frac{dB}{dT}\right)=\frac{n}{C_{p}}\left(T\frac{dB}{dT}-B\right). \end{gathered} \]

可以进行讨论。

4 绝热膨胀过程

  • 绝热过程:熵不变

  • 焦汤系数:\(\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{s}\)

  • 计算:

\[ \begin{aligned}&dS=\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{p}dT+\left(\frac{\partial S}{\partial p}\right)_{T}dp=0;\\&\bullet or\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{S}\left(\frac{\partial p}{\partial S}\right)_{T}\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{p}=-1.\\&\left(\frac{\partial T}{\partial p}\right)_{S}=-\frac{\left(\frac{\partial S}{\partial p}\right)_{T}}{\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{p}}\frac{\left(\frac{\partial S}{\partial p}\right)_{T}=-\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}}{\text{Maxwell relation}}=-\frac{-\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}}{\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{p}}\\&\frac{C_{p}=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{p}}{\longrightarrow}=\frac{T}{C_{p}}\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}=\frac{VT\alpha}{C_{p}}.\end{aligned} \]
  • 讨论:T>0, \(\mu\)>0。故绝热膨胀过程都是降温过程。

2.4 基本热力学函数

自下而上,由状态参量 \((p,V,T,S)\)关系,得到系统量 \((U,H,F,G)\)关系

1 T,V 为状态参量

  • 物态方程

\(p = p(T,V)\)

由实验测定

  • 内能U
\[ \begin{aligned}\mathrm{d}U&=\left(\frac{\partial U}{\partial T}\right)_{V}\mathrm{d}T+\left(\frac{\partial U}{\partial V}\right)_{T}\mathrm{d}V\xrightarrow{(2.2.7)}\\&=C_{V}\mathrm{d}T+\left[T\left(\frac{\partial p}{\partial T}\right)_{V}-p\right]\mathrm{d}V,\\U&=\int\left\{C_{V}\mathrm{d}T+\left[T\left(\frac{\partial p}{\partial T}\right)_{V}-p\right]\mathrm{d}V\right\}+U_{0};\end{aligned} \]
  • 熵S
\[ \begin{aligned}&\mathrm{d}S=\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{V}\mathrm{d}T+\left(\frac{\partial S}{\partial V}\right)_{T}\mathrm{d}V=\frac{C_{V}}{T}\mathrm{d}T+\left(\frac{\partial p}{\partial T}\right)_{V}\mathrm{d}V,\\&S=\int\left[\frac{C_{V}}{T}\mathrm{d}T+\left(\frac{\partial p}{\partial T}\right)_{V}\mathrm{d}V\right]+S_{0}...\end{aligned} \]
  • UHFGS

2 T,p 为状态参量

  • 物态方程

\(V = V(T,p)\)

  • 关系
\[ C_{p}=\left(\frac{\partial H}{\partial T}\right)_{p^{\prime}},\left(\frac{\partial H}{\partial p}\right)_{T}=V-T\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}\left(2.2.10\right). \]
  • 焓H
\[ \mathrm{d}H=C_{p}\mathrm{d}T+\left[V-T\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}\right]\mathrm{d}p \]
  • 熵S
\[ \mathrm{d}S=\frac{C_{p}}{T}\mathrm{d}T-\left(\frac{\partial V}{\partial T}\right)_{p}\mathrm{d}p. \]
  • UHFGS

2.5 特性函数

自上而下,知道某个系统量函数\(U(S,V),H(S,p),F(T,V),G(T,p)\),能求其他量。

alt text

2.6 热辐射的热力学理论

第一个应用

1 热辐射

受热固体会辐射电磁波,称为热辐射。(p54)

2 平衡辐射

如果辐射体对电磁波的吸收和辐射达到平衡,热辐射的特性将只取决于温度,与辐射体的其他特性无关,称为平衡辐射。

平衡辐射时空间均匀和各向同性的,其内能密度和内能密度频率的分布只取决于温度。(证明)

3 平衡辐射系统的热力学函数

  • 状态参量:p V T

  • 状态方程:\(\mathsf{EOS:~}p=u/3\),u:能量密度

  • 内能:

\[ \begin{aligned} &\mathsf{uniform}\to U(T,V)=u(T)V. \\ &\begin{aligned}\textsf{As }\left(\frac{\partial U}{\partial V}\right)_T=T\left(\frac{\partial p}{\partial T}\right)_V-p,\Rightarrow u=\frac{T}{3}\frac{\mathrm du}{\mathrm dT}-\frac{u}{3},\end{aligned} \\ &\begin{aligned}\Rightarrow T\frac{\mathrm{d}u}{\mathrm{d}T}=4u\Rightarrow u=aT^4,\text{ where }a\text{ is the integration}\end{aligned} \\ &\text{constant.} \end{aligned} \]
  • 熵:
\[ \begin{aligned} &\begin{aligned}\text{Entropy }S\colon\text{ d}S=\frac{\text{d}U+p\text{d}V}{T}=\frac{1}{T}[\text{d}(aT^4V)+\frac{1}{3}aT^4\text{d}V]\end{aligned} \\ &\begin{aligned}&=\frac{a}{T}(T^4\text{d}V+4VT^3\text{d}T+\frac{1}{3}T^4\text{d}V)\end{aligned} \\ &\begin{aligned}&=a(\frac{4}{3}T^3\mathrm dV+4VT^2\mathrm dT)=a(\frac{4}{3}T^3\mathrm dV+\frac{4}{3}V\mathrm dT^3)\end{aligned} \\ &\begin{aligned}&=\frac{4}{3}a\mathrm d(VT^3)\Rightarrow S=\frac{4}{3}aT^3V+S_0.\end{aligned} \end{aligned} \]
  • G
\[ \begin{array}{l}\text{Gibbs function }G\colon G=U-TS+pV\\=aT^4V-T\frac{4}{3}aT^3V+\frac{1}{3}aT^4V=0.\end{array} \]
  • 辐射通量密度(特殊系统特殊量)

单位时间单位面积辐射出来的能量

\[ J_u=\frac{1}{4}cu=\frac{1}{4}caT^4=\sigma T^4 \]

4 基尔霍夫定律

  • 吸收:
\[ \begin{aligned}&\textsf{For the range of frequency }(\omega,\omega+\mathrm d\omega),\\&\textsf{the received energy }\frac{1}{4}cu_{\omega}\mathrm d\omega.\\&\textsf{A fraction of }\alpha_{\omega}\text{ will be absorbed: }\frac{\alpha_{\omega}}{4}cu_{\omega}\mathrm d\omega,\textsf{the}\\&\textsf{others will be reflected.}\end{aligned} \]
  • 发射:
\[ e_\omega\mathrm{d}\omega \]
  • 基尔霍夫定律:
\[ \frac{e_\omega}{\alpha_\omega}=\frac c4u_\omega(T) \]
  • 黑体:

吸收系数\(\alpha_\omega = 1\),表示完全反射。但是黑体也会有辐射

\[ e_\omega=\frac{1}{4}cu_\omega\alpha_\omega \text{, and } \alpha_\omega\leq1 \]

2.7 磁介质的热力学

第二个应用

1 微功

  • 一般化
\[ \mathsf{d}W=V\mathrm{d}(\frac{\mu_0}{2}\mathscr{H}^2)+\mu_0V\mathscr{H}\mathrm{d}M-p\mathrm{d}V \]
  • 简化
\[ \mathsf{d}W=\mu_0\mathscr{H}\mathrm{d}m \]
  • 映射关系
\[ -p\to\mu_0\mathscr{H},V\to m \]

2 G

\[ \begin{aligned} &\begin{aligned}G=U-TS-\mu_0\mathscr{H}m,\mathrm{d}G=-S\mathrm{d}T-\mu_0m\mathrm{d}\mathscr{H},\end{aligned} \\ &-S=\left(\frac{\partial G}{\partial T}\right)_{\mathscr{H}},-\mu_{0}m=\left(\frac{\partial G}{\partial\mathscr{H}}\right)_{T},\frac{\partial^{2}G}{\partial T\partial\mathscr{H}}=\frac{\partial^{2}G}{\partial\mathscr{H}\partial T}, \\ &\begin{aligned}&\Rightarrow\left(\frac{\partial S}{\partial\mathscr{H}}\right)_T=\mu_0\left(\frac{\partial m}{\partial T}\right)_{\mathscr{H}},\text{ Maxwell's relation for}\end{aligned} \\ &\text{magnetic medium.} \end{aligned} \]

3 热容

\[ \begin{aligned} &\mathsf{For~}S(T,\mathscr{H}),\left(\frac{\partial\mathscr{H}}{\partial T}\right)_{S}\left(\frac{\partial T}{\partial S}\right)_{\mathscr{H}}\left(\frac{\partial S}{\partial\mathscr{H}}\right)_{T}=-1, \\ &\Rightarrow\left(\frac{\partial T}{\partial\mathscr{H}}\right)_{S}=-\left(\frac{\partial T}{\partial S}\right)_{\mathscr{H}}\left(\frac{\partial S}{\partial\mathscr{H}}\right)_{T}, \\ &\mathsf{reminding~}C_{V}=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{V},C_{p}=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{p}, \\ &\begin{aligned}\therefore C_{\mathscr{H}}=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{\mathscr{H}}.\end{aligned} \end{aligned} \]

同理,还有 \(C_m\)

4 磁介质的麦克斯韦关系

可以写出4个麦克斯韦关系。

5 绝热去磁制冷

\(\textbf{For }S( T, \mathscr{H} )\), \(\left ( \frac {\partial \mathscr{H} }{\partial T}\right ) _{S}\left ( \frac {\partial T}{\partial S}\right ) _{\mathscr{H} }\left ( \frac {\partial S}{\partial \mathscr{H} }\right ) _{T}= - 1\),

\(\implies\left(\frac{\partial T}{\partial.\mathscr{H}}\right)_{S}=-\left(\frac{\partial T}{\partial S}\right)_{\mathscr{H}}\left(\frac{\partial S}{\partial.\mathscr{H}}\right)_{T}\)

\(\begin{array}{c}\text{reminding }C_V=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_V,C_p=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_p,\end{array}\)

\[\begin{aligned}&\therefore C_{\mathscr{H}}=T\left(\frac{\partial S}{\partial T}\right)_{\mathscr{H}}.\\&\Rightarrow\left(\frac{\partial T}{\partial\mathscr{H}}\right)_S=-\mu_0\left(\frac{\partial m}{\partial T}\right)_{\mathscr{H}}\frac{T}{C_{\mathscr{H}}}.\end{aligned}\]

Curie's law (not generally suitable\():m=\frac{CV}T\mathscr{H}\) (EOS),

\[\begin{aligned}&\Rightarrow\left(\frac{\partial T}{\partial\mathscr{H}}\right)_S=-\frac{\mu_0T}{C_{\mathscr{H}}}\left(\frac{\partial\frac{CV\mathscr{H}}{T}}{\partial T}\right)_{\mathscr{H}}=\frac{\mu_0CV\mathscr{H}}{C_{\mathscr{H}}T}.\\&\text{Cooling by decreasing H .}\end{aligned} \]

6 热力学基本方程

\[ \begin{aligned} &2^\circ.\text{ Considering the volume change:} \\ &\mathsf{d}W=\mu_0\mathscr{H}\mathrm{d}m-p\mathrm{d}V. \\ &\begin{aligned}\mathrm{d}U=T\mathrm{d}S-p\mathrm{d}V+\mu_0\mathscr{H}\mathrm{d}m,\end{aligned} \\ &\begin{aligned}G=U-TS+pV-\mu_0\mathscr{H}m,\end{aligned} \\ &\begin{aligned}\mathrm{d}G=-S\mathrm{d}T+V\mathrm{d}p-\mu_{0}m\mathrm{d}\mathscr{H},\end{aligned} \\ &V=\left(\frac{\partial G}{\partial p}\right)_{T,\mathscr{H}},-\mu_0m=\left(\frac{\partial G}{\partial\mathscr{H}}\right)_{T,p},\frac{\partial^2G}{\partial\mathscr{H}\partial p}=\frac{\partial^2G}{\partial p\partial\mathscr{H}} \\ &\Rightarrow\left(\frac{\partial V}{\partial\mathscr{H}}\right)_{T,p}=-\mu_0\left(\frac{\partial m}{\partial p}\right)_{T,\mathscr{H}}. \end{aligned} \]

磁致伸缩效应和压磁效应

7 非均匀磁场